KIM BYŁ CZŁOWIEK W CZARNEJ, AKSAMITNEJ MASCE?

Włożona przez Woltera na głowę tajemniczego więźnia Bastylii żelazna maska nie była jedynym przekłamaniem na jego temat, którego dopuścił się ten francuski pisarz i filozof, chcąc podważyć zaufanie do ancien regime'u. Według Woltera maska miała zapobiec identyfikacji więźnia. Pod koniec XVIII wieku nie istniało wprawdzie pojęcie celebryty, ale Wolter byt zdania, że potrzeba ukrycia twarzy więźnia musi oznaczać, że jest on łatwo rozpoznawalny, najprawdopodobniej z powodu rodzinnego podobieństwa do króla, którego twarz była jedyną w państwie znaną każdemu obywatelowi.

Snując przypuszczenia na temat, kim mógł być człowiek w masce, Wolter wymyślił, że był to ni mniej, ni więcej tylko starszy przyrodni brat Ludwika XIV, a uwięziono go, ponieważ mogły zrodzić się wątpliwości co do legalności następstwa tronu. Zgodnie z inną teorią tajemniczy więzień był bratem bliźniakiem Ludwika XIV trzymanym od urodzenia w odosobnieniu z tego samego powodu. Nie było żadnych dowodów na potwierdzenie ani jednej, ani drugiej wersji.

Ponieważ nie potrafiono ostatecznie ustalić tożsamości owego zamaskowanego osobnika, spekulacjom - coraz bardziej niesamowitym - nie było końca. W być może najbardziej dziwacznej historyjce człowiek w masce, starszy brat króla, spłodził w więzieniu dziecko; matka zabrała chłopca na Korsykę i wychowała go tam pod swoim nazwiskiem - brzmiało ono Bonaparte; miało to dowodzić, że Napoleon był poprzez swe urodzenie prawowitym następcą tronu Francji.

Według innej teorii człowiek w masce był wynikiem związku królowej matki i nieznanego Maura, a była też wersja, zgodnie z którą więzień był w rzeczywistości kobietą. Przypuszczano również, że zamaskowanym osobnikiem był dramaturg Molier, którego śmierć w 1673 roku została zainscenizowana i który pozostał więźniem króla przez kolejne trzy dekady. Dlaczego tak właśnie miało być, nigdy nie wyjaśniono. Istniały też teorie wielce konspiracyjne sugerujące, że więzień był Anglikiem - najczęściej wymieniano zbuntowanego, nieślubnego syna Karola II, księcia Monmouth, a także potomstwo Olivera Cromwella.

Ponieważ wiadomo, że zamaskowany osobnik towarzyszył gubernatorowi Saint-Marsowi już w okresie jego pracy w Pignerol, poszukiwanie prawdziwej tożsamości więźnia zawęża się zwykle do dwóch kandydatów. Pierwszy to Antonio Ercole Matthioli, polityk z Mantui, którego dwulicowość podczas delikatnych negocjacji dyplomatycznych dotyczących sprzedaży twierdzy Casale doprowadziła Francuzów do uprowadzenia go i uwięzienia. Nakaz aresztowania został dodatkowo opatrzony specjalnym zarządzeniem królewskim: "Nikt nie może się dowiedzieć, co się z tym człowiekiem stało". Ludwik XV naciskany przez swą metresę, madame Pompadour, zaintrygowaną tą enigmatyczną postacią, powiedział, że jest to minister włoskiego księcia. Taką samą odpowiedź otrzymała Maria Antonina od swojego męża, Ludwika XVI.

Zwolennicy tej wersji podkreślają, że człowiek w masce, kiedy umarł w Bastylii, został pochowany pod nazwiskiem Marchioly, niewiele się różniącym od Marthioly, a tak właśnie po francusku wymawiano nazwisko Włocha. Ponadto w tamtych czasach we włoskich wyższych sferach panował zwyczaj zakrywania twarzy maską podczas spacerów w słońcu.

Drugi potencjalny "pretendent" to Eustachy Dauger, rzekomo służący, również więzień Saint-Marsa w Pignerol. Przy okazji jego aresztowania sekretarz stanu napisał do Saint-Marsa, co następuje: "Nie wolno Panu nigdy, pod żadnym pozorem, słuchać tego, co będzie on chciał Panu opowiedzieć. Należy mu zagrozić śmiercią, jeżeli wypowie choć jedno słowo na temat inny niż jego bieżące potrzeby. To tylko służący i niewiele potrzebuje".

Gubernator otrzymał specjalne instrukcje - miał go karmić osobiście i oddzielić od pozostałych pensjonariuszy zakładu. Czas aresztowania i uwięzienia Daugera pasuje wprawdzie do znanych faktów, ale tak naprawdę nikt nie wie, kim był ten osobnik. Najprawdopodobniej znajdował się w więzieniu pod fałszywym nazwiskiem. Podawane są przeróżne powody, dla których się tam znalazł - mógł być służącym ważnego francuskiego hugonota, cennym ze względu na informacje, które posiadał; albo wynajętym przez sekretarza stanu tajnym zabójcą; albo wreszcie czarną owcą z prominentnej rodziny, człowiekiem prowadzącym hulaszczy tryb życia, uprawiającym sodomię i satanizm.

W sprawie człowieka w żelaznej masce istnieją dwa pewniki: po pierwsze nigdy nie nosił żelaznej maski i po drugie nigdy się nie dowiemy, kim naprawdę był. Niemniej jednak dzięki tej legendzie, może bardziej niż dzięki czemukolwiek innemu, Bastylia zyskała złą sławę.